शिक्षण आणि आरोग्य यात सुसूत्रता राहण्यासाठी...

नवीन शैक्षणिक धोरणात मुलांच्या शिक्षणाच्या किमान वयाचा दर्जा ठरवताना, सहा वर्षांच्या मुलाची पहिलीच्या वर्गात नोंद करावी, असे म्हटले आहे.या वयाच्या आधी मुलांच्या निरागस मनावर अभ्यासाचे ओझे पडू नये, या उद्देशाने हे केले गेले आहे. गुजरात उच्च न्यायालयाने तीन वर्षांखालील मुलांना प्री-स्कूलमध्ये जाण्यास भाग पाडणे बेकायदेशीर घोषित केले आहे. यावरून नव्या शैक्षणिक धोरणाचीही अंमलबजावणी होत नसल्याचे स्पष्ट झाले आहे. मुलांवरील शिक्षणाच्या वाढत्या ओझ्याबद्दल सातत्याने चिंता व्यक्त केली जात आहे.

गुजरात हायकोर्टाने म्हटले आहे की, सहा वर्षांखालील मुलांना इयत्ता 1 मध्ये प्रवेश मिळवून देण्यासाठी पालक कोणत्याही सवलतीची मागणी करू शकत नाहीत. अशी मागणी करणे हे शिक्षण हक्क कायद्यातील (आरटीई) तरतुदींचेही उल्लंघन आहे. नियमात काही सांगितले असले तरी आजकाल पालक आपल्या दोन ते अडीच वर्षांच्या मुलांवर अभ्यासाचे ओझे टाकण्यात व्यस्त असतात ही वस्तुस्थिती आहे. ज्या वयात या निरागस मुलांना आई-वडिलांसोबत राहण्याची, खेळण्याची संधी मिळायला हवी, त्या वयात मुलांसोबतची ही वागणूक अतिरेकी नाही तर दुसरे काय?दोन-अडीच वर्षांच्या वयात प्री-स्कूलच्या नावाखाली मुलांना शाळेत पाठवणे हे मुलांच्या आरोग्याला हानी पोहोचवणारे पाऊल तर आहेच, शिवाय त्यांचे बालपण हिसकावून घेण्याचाही गुन्हा आहे. हा मुद्दा पालकांच्या काही मजबुरीशी संबंधित असला तरी मुलांच्या योग्य विकासात अडथळे आणणाऱ्या अशा प्रयत्नांचा निषेधच करावा लागेल. त्याचबरोबर अशा प्रयत्नांनाही परावृत्त करावे लागेल.  गुजरात उच्च न्यायालयाच्या निर्देशांच्या विरोधात, सामान्यतः असे दिसून येते की पालक आपल्या अल्पवयीन मुलांना त्यांच्या परिसरातील अशा शाळांमध्ये प्रवेश देतात, जे सरकारी नियमांच्या विरोधात जातात. कमाई हेच एकमेव उद्दिष्ट असेल तर, नियमांची पर्वा कोणाला आहे? सेंट्रल बोर्ड ऑफ सेकंडरी एज्युकेशनने शैक्षणिक संस्थांना इयत्ता दुसरीपर्यंतच्या मुलांसाठी ‘नो बॅग स्कूल’ ठेवण्याचा आणि त्या वरील वर्गांमध्ये स्कूल बॅगचे ओझे कमीत कमी ठेवण्याचा सल्ला दिला होता.

केंद्र सरकारशिवाय काही राज्य सरकारांनीही मुलांच्या शाळेच्या दप्तरांचे ओझे हलके करण्यासाठी पुढाकार घेतला आहे. मुलाचे शिक्षण आणि आरोग्य या दोन्ही गोष्टींचा ताळमेळ साधावा लागेल.  मुलांना लहान वयात शाळेत पाठवून त्यांना भावनिक नातेसंबंधांपासून दूर न करणे ही इतरांची जबाबदारी आहे.  निरोगी आणि भावनिकदृष्ट्या मजबूत मुले प्रत्येक क्षेत्रात पुढे जातात.